Şifa kaynağı ağaç kabukları

11 Şubat 2011 11:41 tsi
Ağaçlardaki doğal kimyevî maddeler eskiden beri insanoğlunun dikkatini çekmiş ve zaman zaman bazı hastalıkların tedavisinde kullanılmıştır. İşte derde deva olmuş ağaç kabukları...

H. Arif Ustaoğlu/ Sızıntı Dergisi

Ağaçlardaki kimyevî maddeler eskiden beri insanoğlunun dikkatini çekmiş ve zaman zaman bazı hastalıkların tedavisinde kullanılmıştır. Ağaçların kimyevî madde üretmesinin hikmetini araştıran bilim insanları, hayret verici bir tabloyla karşılaşmışlardır: Ağaçlar kabuklarındaki kimyevî maddelerle böcek, hayvan ve diğer bitkilerin zararlarından korunmaktaydılar. Bu maddeler günümüz ilâç sanayiinde de hâlâ kullanılmaktadır. Özellikle kınakına, aksöğüt ve porsuk ağacı sözkonusu kimyevî maddeler bakımından son derece zengindir. Ağaçların kabuklarında depolanmış bu kimyevî maddeler olmasaydı, insanoğlu, birçok hastalığın tedavisinde bugünkü noktaya ulaşamayabilirdi.

Kınakına (Cinchona officinalis)
Eski zamanlarda âlimler, hastalığın en yoğun ortaya çıktığı yerde yetişen bitkilerin, o hastalığı tedavi edici hususiyette olduğuna inanırlardı. Bu görüş bilim insanları arasında hâlâ yaygındır. Geçmişte ölümcül bir salgın hastalık olan sıtmanın yaygın görüldüğü yerlerde yetişen kınakına ağacı, buna en güzel örnektir. Kına gecelerinde, gelinin eline sürülen kınanın da kaynağı olan kınakına ağacı, Güney Amerika'da Amazon yağmur ormanlarında yetişir. Kınakına ağacının kabuklarını, sıtma tedavisinde ilk Peru'nun yerli halkı kullanmıştır. Amerika'nın keşfinden sonra, Avrupa'da önemi giderek artan kınakına ağacının kabukları Anadolu'ya da gelmiştir. Hattâ bu ağacın kabukları 18. asrın başlarında Bursalı Hekim Ali Münsi tarafından ilmî bir çalışmaya konu olmuş ve hakkında Türkçe kitap yazılmıştır.

Kınakına ağacının kabuklarından 20 civarında alkoloit elde edilmektedir. Yüksek dozlarda alındığında alkoloitlerin çoğu zehir tesiri gösterir. Doz aşımı olmadığı takdirde, sıtmadan, dolaşım bozukluklarına kadar çeşitli hastalıkların tedavisinde çok tesirli bir ilâç olarak kullanılır. Sıtmanın tedavisinde çok tesirli olan kinin, kınakına ağacının kabuğundan elde edilir. Dünya Sağlık Teşkilâtı verilerine göre, 2. Dünya Savaşı'nda 500 binden fazla asker sadece sıtmadan ölmüştür. Bu durum, hastalığın insan sağlığı açısından ne kadar tehlikeli ve tedavisinin de ne kadar önemli olduğunu gösterir.

Aksöğüt (Salix alba)
Günümüzde yaygın şekilde kullanılan aspirin, aksöğütün kabuğundan elde edilir. Aspirin, dok hasarından kaynaklanan kızarıklık ve yanmanın olduğu bölgelerdeki ağrının hafifletilmesi ve iltihaplanmanın azaltılması için kullanılmaktadır. Aspirin ayrıca kanın sulandırılması ve böylece kalb krizi riskinin azaltılması için de tavsiye edilmektedir. Aspirin ismi, asetil (acetly) ve spiralic (salisilik) asit kimyevî maddelerinin isimlerinden türetilmiştir. Aksöğütün kabuğunun çiğnenmesiyle ağrı kesici tesir yaptığı, 1700'lü yılların ortalarında keşfedilmiştir. Aspirinin etken maddesi olan salicin, ağacın Lâtince adı olan Salix'den gelmektedir. İyi yetişme ortamlarında boyu yaklaşık 25–30 metreye kadar ulaşan aksöğüt, daha çok dere kenarları ile sulak alanlarda yetişir ve ülkemizde de oldukça yaygındır. Salisin maddesinin başlangıçta salisilik asite dönüştürülmüş formu, ilâç olarak kullanılmaktaydı. Zaman içinde salisilik asitin yan tesirlerinin olduğunun anlaşılmasıyla, daha az yan tesiri olan ve günümüzde yaygın olarak kullanılan asetilsalisilik asit formu sentezlendi.

Pasifik porsuk ağacı (Taxus brevifolia)
Pasifik porsuk ağacı, Kuzeybatı Amerika ve Kanada'daki ormanlarda yetişir. Boyları da 15–20 metreyi bulabilir. Ülkemizde Karadeniz bölgesinde daha küçük boylu olan türü (Taxus baccata- adi porsuk ağacı) yetişmektedir. Porsuk ağacının turuncu-kırmızı-yeşil renkli meyvesi hâriç, diğer kısımları zehirlidir. Tabiî ortamda bu ağacın tohumdan çoğalması ancak, kuşların meyveleri yiyip tohumlarını çevreye dağıtmasıyla olur.

Porsuk ağacı, insanlar tarafından binlerce yıldır kullanılmaktadır. Bu ağaçlar yeri gelmiş, okçuların savaş alanlarında kullandığı yay, yeri gelmiş müzisyenlerin kullandığı çalgı âleti olmuştur. Çürümeye karşı dayanıklı olması sebebiyle çit yapımında da tercih edilmiştir. Son zamanlarda, bünyesinde barındırdığı kimyevî madde (Taxol) sebebiyle bilim adamlarının dikkatini çekmiştir.

ABD Millî Kanser Enstitüsü'ndeki araştırmacılar, 1963 yılında Pasifik porsuk ağacının kabuğundan elde edilen özün, kanser hücrelerinin çoğalmasını engellediğini keşfetmişlerdir. Taxol'un kanser tedavisindeki tesiri, kininin sıtma tedavisindeki tesiri gibidir. Taxol, hücre bölünmesinin engellenmesine vesile olur. İnsan vücudundaki hücreler, sürekli olarak yenilenen bir yapıya sahiptir. Hücreler, çoğalır ve ölür. Ölen hücrelerin yerine aynı vazifeyi görecek yenileri getirilir. Kanser hücreleri ise sürekli olarak ve kontrolsüz çoğalma eğilimindedir. Dolayısıyla, hücre bölünmesinin engellenmesinde vazife gören herhangi bir kimyevî madde, kanser tedavisinde başarılı olabilmektedir. Akciğer, meme ve yumurtalık kanserlerinin ilâçla tedavisinde kullanılan Paclitaxel, pasifik porsuk ağacından türetilerek elde edilmiştir. ABD Millî Kanser Enstitüsü araştırmacılarından Dr. David Newman, "Bir kimyager Pasifik porsuk ağacından elde edilen Taxol'ü görmeden,onu sentetik olarak yapmayı asla düşünemezdi." diyerek tabiattaki varlıklarda insanoğlu için ne güzel misâllerin saklı olduğunu hayranlıkla ifade etmiştir.

Yukarıda verdiğimiz örnekler, tabiatın, Rahmeti Sonsuz tarafından insanoğlunun hizmetine sunulmuş büyük bir eczane olduğunu açıkça göstermektedir. Yeter ki insanlar, kendilerine sunulan bu potansiyel nimetlerin farkında olsunlar ve bu nimetleri kendilerine lutfeden Yaratıcı'ya şükredebilsinler.

Kaynaklar
- Marcus, B., Malaria (Second Edition), Deadly Diseases and Epidemics, Washington University, School of Medicine, Infectious Diseases Division, 2009, New York, USA
- Tree Chemicals that Kill or Cure, Dr. Alex Shigo, Volume XII, Number 6-June 2001 of TCI
- Kemal Sümbül, "Aspirin Kalp Krizini Önler mi?", Sızıntı Dergisi, Eylül 2001.
- http://tr.wikipedia.org/wiki/Porsuk_(bitki)
- Mother nature still a rich source of new drugs, By Julie Steenhuysen, Reuters, Mar 19, 2007.
- http://www.botgard.ucla.edu/html/botanytextbooks/economicbotany/Taxus/index.html
- http://www.e-kutuphane.teb.org.tr/pdf/pharmacia/1966_6/12.pdf
 

Bu haber 2,291 defa okundu.