Böbrek taşlarından korunmak için...

5 Kasım 2010 08:56 tsi
Böbrek taşlarının beslenme ile nasıl bir ilişkisi var? Prof. Dr. Ahmet Aydın bu sorunun cevabını veriyor...

Toplumun yaklaşık %10-15’inde böbrek taşı bulunuyor. Taşların tekrarlama olasılığı oldukça sık; %80 kadar. Böbrek taşları çok ağrılı ve ciddi anlamda iş gücü kaybına neden oluyor. Konunun birçok uzmanı böbrek taşı ile beslenme arasında bir ilişki yok diyor. Prof. Dr. Ahmet Aydın ise aynı fikirde değil. 

Bu konuda Prof. Dr. Ahmet Aydın ile yapılan ve www.beslenmebulteni.com sitesinde yayınlanan özel söyleşi şöyle: 

Hocam birçok insanda böbrek taşı var. Bu taşların oluşması da beslenme ile mi ilgili?
Toplumun yaklaşık %10-15’inde böbrek taşı bulunuyor. 20-30 yaş grubu daha çok etkileniyor. Çocuklarda taş oluşumu biraz daha az. Son yıllarda erişkinde böbrek taşı sıklığında bir bariz artma oldu ama çocuklardaki artış çok daha fazla. Bence bunun temel nedeni modern diyetler, rafine gıdalar.

Taşların tekrarlama olasılığı oldukça sık; %80 kadar. Taş ne kadar eken yaşta çıkıyorsa taşın tekrarlama olasılığı o kadar yüksek oluyor. Erkeklerde kadınlardan 4 misli fazla taş oluyor. Sıcak iklimi olan yerlerde taş oranı ikiye katlanıyor.

Taşlar bir buğday tanesi gibi küçük olabildiği gibi bir beyzbol topuna kadar büyük de olabiliyor. Bereket ki çok ağrılı da olsa taşların %90-95’i kendiliğinden düşüyor. Eğer taş düşmezse böbreğe zarar veriyor.

Taşlar nasıl oluşuyor?
Tam olarak nasıl olduğunu bilmiyoruz. Ama bildiğimiz şu: hangi nedenle olursa olsun idrarınızdaki mineral ve tuzlar yoğunlaşıp kristalleşirse, birbirine yapışıyor ve taşlaşıyor. Eğer yeterli su içilmiyorsa taşlaşma artıyor. İdrarın aşırı alkali ve asit olması da taş oluşumunu artırıyor.

İdrar sistemi taşları nefrokalsinozis dediğimiz durumdan ayrılmalıdır. Nefrokalsinozis kalsiyum fosfatın böbrek dokusuna çökmesi.  Taşlar ise böbrek leğeni ve diğer idrar yolları gibi boşluklarda bulunuyor; böbrek dokusunda değil. 

Taş oluşumunun en sık nedeni, taşı oluşturan maddenin idrardaki konsantrasyonunun artması. Kalsiyum taşı gelişenlerin %50’sinde idrarda kalsiyum artışı, %20 kadar olguda ise ürik asit artışı izleniyor.

Böbrek taşlarının çeşitlerinin olduğunu da duymuştum
Taşlar hiç belirti vermeyebileceği gibi çok kıvrandırıcı ağrılara (böbrek koliği) da sebep oluyor. Ağrı yapmayan taşlar genellikle böbrek leğeninde hareket etmeyen taşlar; üstelik bu taşlar daha büyük. Fakat bu taşlar uzun vadede ağır böbrek hasarına yol açabiliyorlar. Küçük taşlar ise daha gürültülü; üretere (siyek) geçerek böbrek ağrısı (kolik) yapıyorlar. Bu taşlar (daha çok kalsiyum oksalat taşları) hareket ettiklerinden sıklıkla üreter çeperine hasar veriyorlar ve idrarın kanlı çıkmasına yol açıyorlar.

Böbrek taşları ne gibi belirtilere yol açıyor?
Taşlar hiç belirti vermeyebileceği gibi çok kıvrandırıcı ağrılara (böbrek koliği) da sebep oluyor. Ağrı yapmayan taşlar genellikle böbrek leğeninde hareket etmeyen taşlar; üstelik bu taşlar daha büyük. Fakat bu taşlar uzun vadede ağır böbrek hasarına yol açabiliyorlar. Küçük taşlar ise gürültülüdür; üretere (siyek) geçerek böbrek ağrısı (kolik) yapıyorlar. Bu taşlar (daha çok kalsiyum oksalat taşları) hareket ettiklerinden sıklıkla üreter çeperine hasar veriyorlar ve idrarın kanlı çıkmasına yol açıyorlar.

Böbrek taşları nasıl teşhis ediliyor?
Kalsiyum içeren taşlar radyoopaktır (yani düz filimde koyu görünür). Sistin taşları, ürik asit ve ksantin taşları ise tersine opak değildir yani ışın geçirgendir ve bu nedenle direkt filmde görülmez. Bu durumda ultrasonografi taşı saptar.

En çok kalsiyum oksalat taşı oluyor, o zaman diyetimizdeki kalsiyumu azaltmalı mıyız?
Eskiden birçok hekim böbrek taslarını azaltmak için diyetteki süt ve diğer kalsiyumdan zengin gıdaların sınırlanması gerektiğini söylerlerdi. Hatta halen böyle konuşanların sayısı hiç de az değil. Halbuki son yıllarda yapılan çok sayıda araştırma bunun tam tersinin doğru olduğunu gösteriyor.

Nasıl yani, kalsiyumu daha fazla alanlarda daha az mı kalsiyum taşı oluyor?
Tamamen öyle. Bakın Harvard Üniversitesinde 45,000’den fazla erkek üzerinde yapılan bir araştırmada kalsiyumdan zengin diyet ile beslenen kişilerde böbrek taşı olasılığı 1/3 daha düşük bulunmuş (1).

Normalde bağırsak hücreleri bağırsaktaki her maddenin (özellikle de toksik maddelerin) kana geçişine izin vermez; yani bir güvenlik duvarı oluşturuyor.  Buna bağırsak sızdırmazlığı deniyor. Bağırsak geçirgenliği değişkendir. Yani bağırsak geçirgenliği artmış ise duvarlar tamamen yıkılmıyor, ama güvenlik memurlarının sayısı azaldığı için geçmemesi gereken maddeler de bağırsaktan kana geçiyor. Bağırsak kapılarının açılıp kapanması kapıda bekleyen güvenlik memurları olan kalsiyum miktarına bağlı. Eğer bağırsak hücrelerinde yeterli güvenlik memuru, yani kalsiyum yoksa tehlikeli maddeler içeri sızıyor.

Bağırsaktaki kalsiyum neden azalıyor?
İlk neden diyet ile yeterli kalsiyum alınmaması. En önemli kalsiyum kaynakları yeşil yapraklılar. Süt ürünleri kalsiyumdan zengindirler ama fosfor bakımından da zengin olduklarından iyi emilmiyorlar. Yeşil yapraklılardaki kalsiyum/fosfor oranları ise oldukça iyi.

Bağırsak florası da böbrek taşlarını etkiliyor mu?
Evet, belki de en önemli neden bu. Bazı hastalarda bağırsaktaki yağlar enzim yetersizliği nedeni ile yeteri kadar emilemiyor. Emilmeyen yağlar kalsiyumla birleşerek sabunlaşıyor ve bağırsaktan dışarı atılıyorlar. Hâlbuki kalsiyum normalde bağırsak hücrelerinden salgılanan oksalatı bağırsakta bağlayarak dışkı ile atılmasını sağlıyor.

Bağırsaktaki faydalı mikropların (probiyotik) bir bölümünü Oxalobacter formigenes adı verilen anaerobik  bakteri oluşturuyor (2).  Oksalobakterler de denilen bu bakteriler bağırsaktaki oksalatı tüketiyorlar. Ama bağırsak florası bozuk olanlarda bu bakterilerin sayısı azalıyor. Bu nedenle de ortamdaki oksalat artıyor. Kalsiyum yetersiz olunca oksalat bağlanamıyor ve fazla miktardaki oksalat kana geçiyor ve başta beyin ve böbrekler olmak üzere çeşitli organlara zarar veriyor. Başta klaritromisin ve doksisiklin gibi bazı antibiyotikler oksalobakter üremesini yavaşlatıyor.

Yani antibiyotikler de taş oluşumunu artırıyor diyorsunuz, yanlış anlamadıysam?
Evet, aynen onu söylüyorum. Maalesef tıp pratiğinde çok fazla antibiyotik kullanılıyor.  Probiyotik alanlarda ise tam tersine oksalüri azalıyor (3).

Unlu şekerli gıdalar da taşa sebep oluyor mu?
Evet oluyor. Bunların diyetten çıkartılması da taş olasılığını azaltıyor (4).

Proteinden zengin beslenme böbrek taşına sebep oluyor mu?
Fazla proteinli gıdaların böbrek hastalığına yol açtığı düşüncesi yaygın. Çünkü et süt, tavuk, gibi proteinden zengin gıdalar idrarı asitleştiriyor, asit idrar da kalsiyum oksalat gibi taşların oluşumunu artırıyor diye düşünülüyor. Ama yapılan araştırmalarda fazla protein yenilmesinin taş oluşumunu artırmadığı saptanmış (5). Taş devri diyeti gibi doğal diyetlerde proteinler fazla bile olsa asit idrar oluşmadığını osteoporoz konusunda geniş olarak göreceğiz. Böbrek taşların önlenmesi için proteinlerin kısıtlı miktarda tüketilmesi gerektiği de iddia edilmiş ama yapılan çalışmalar gerçeğin bunun tam tersi olduğunu gösteriyor. Bu arada bol sebze yeme ve su içmenin idrarı alkalileştirdiği unutulmamalı.

C vitamini böbrek taşı yapıyor mu?
Askorbik asit (C vitamini) metabolize olduğu zaman oksalata dönüşüyor. Bu nedenle fazla C vitamininin böbrek taşı oluşumunda rol oynayabileceği ileri sürülmüş. Fakat araştırmaların sonucu durumun böyle olmadığını gösteriyor. Mesela 40-75 yaşları arasında değişen taş hikayesi olmayan 45,251 erkek 6 yıl izlenmiş C tüketimi ile taş arasında bir ilişki araştırılmış, fakat daha fazla C vitamini kullananlarda daha fazla böbrek taşı olduğuna dair güçlü bir delil saptanmamış (6).

Aynı şekilde başka bir araştırmada günde 250mg’dan az C vitamini kullananlarla 1500mg’ın üzerinde kullananlar arasına taş rizikosu açısından bir farkın olmadığı gösterilmiş (7).

2003 yılında bir literatür taraması yapılıp o tarihe kadar yapılan C vitamini-böbrek taşı ilişkisini araştıran çalışmalar sistematik olarak incelenmiş (8). Bu toplu analizde de fazla C vitamini kullananlarda daha fazla böbrek taşı olduğuna dair güçlü bir delil saptanamamış.

Kola ya da diğer gazlı içecekler de taş yapıyor mu?
Evet, kola ve diğer gazlı içeceklerin taş olasılığını artırdığı da gösterilmiş (9).

Böbrek taşından korunmak için neler yapılmalı?
Böbrek taşını önlemenin en önemli tedbiri yeterli su içmektir (10). Böylece mineraller seyrekleşir. Hava ısındıkça alınan sıvı da artırılmalıdır. İdrarınız beyaz çıkamassa yeterli su almıyorsunuz demektir. Susamadan önce su içmeniz lazım. Erişkin bir kişi için bu miktar günde 2 litrenin altında olmamalı.

Birçok yeşil yapraklı sebze oksalattan zengin ama kalsiyumdan ve vitaminlerden de zengin üstelik idrarı da alkali yapıyorlar.

Bir böbrek taşında öncelikle altta yatan bozukluk (metabolik, anatomik, enfeksiyon) varsa, ortadan kaldırılır.

Kalsiyum oksalat, sistin ya da ürik asit taşı varsa idrar alkali; strüvit taşı varsa idrar asit yapılır. Sebzeler, meyveler ve suyun idrarı alkalileştirdiği, proteinli gıdaların, şekerin, unun ve rafine gıdaların idrarı asitleştirildiği unutulmamalı.

Aktivite azlığı taş olasılığını artırıyor. O nedenle günlük egzersizleri ve yürümeyi ihmal etmemek gerek.

Diyetle alınan kalsiyum (özellikle yeşil yapraklılar) taş oluşumunu azaltıyor, ama hap şeklinde alınan kalsiyum taş olasılığını %20 oranında artırıyor.

Kalsiyum oksalat taşlarının tedavisinde en iyi yöntem bol su (pH’sı 7.5-8.5 arasında olmalı) + B6 vitamini (50-100mg/gün) ve magnezyumdur (200-300mg/gün).

Bu arda probiyotiklerden zengin gıdaları (ev yoğurdu, kefr, turşu, sirke vb tüketmek de böbrek taşlarının önlenmesinde çok önemli

KAYNAKLAR
1.Williams CP, Child, DF, Hudson, PR, Davies GK, Davies MG, John R, Anandaram PS, De Bolla AR. Why oral calcium supplements may reduce renal stone disease: report of a clinical pilot study. J. Clin. Pathol. 2001; 54(1): 54-62.
2.Stewart CS, Duncan SH, Cave DR. Oxalobacter formigenes and its role in oxalate metabolism in the human gut. FEMS Microbiol Lett. 2004;230(1):1-7.
3.Campieri C, Campieri M, Bertuzzi V, Swennen E, Matteuzzi D, Stefoni S, Pirovano F, Centi C, Ulisse S, Famularo G,  De Simone C. Reduction of oxaluria after oral course of lactic acid bacteria at high concentration. Kidney Int 2001; 60: 1097-1105
4.Thom JA, Morris JE, Bishop A, Blacklock NJ. The Influence of Refined Carbohydrate on Urinary Calcium Excretion. Br J Urol 1978; 50:7, 459-464.
5.Wrone EM, Carnethon MR, Palaniappan L, Fortmann SP; Third National Health and Nutrition Examination Survey. Association of dietary protein intake and microalbuminuria in healthy adults: Third National Health and Nutrition Examination Survey. Am J Kidney Dis 2003; 41: 580-587
6.Curhan GC, Willett WC, Rimm EB, Stampfer MJ. A prospective study of the intake of vitamins C and B6, and the risk of kidney stones in men. J Urol. 1996;155(6):1847-51.
7.Gerster H. No contribution of ascorbic acid to renal calcium oxalate stones. Ann Nutr Metab. 1997;41(5):269-82.
8.Traxer O, Pearle MS, Gattegno B, Thibault P. Vitamin C and stone risk. Review of the literature. Prog Uro. 2003;13(6):1290-4.
9.Rodgers A. Effect of cola consumption on urinary biochemical and physicochemical risk factors associated with calcium oxalate urolithiasis. Urol Res. 1999;27(1):77-81
10.Baxter R. The Kidney Stone Web Site.  http://www.rogerbaxter.com/KidneyStone/Pages/KidneyStone_4.shtml

www.beslenmebulteni.com

Bu haber 3,790 defa okundu.