Türkiye’de GDO’lu üretim yasaklandı mı?

17 Ağustos 2010 10:48 tsi
Biyogüvenlik Kanunu'na dayanarak çıkartılan, gıda ve yem amaçlı genetik yapısı değiştirilmiş organizma (GDO) ve GDO'lu ürünler ile ilgili yönetmelik değişti. Buna göre GDO'yla üretim yasaklandı.

GENETİĞİ DEĞİŞTİRİLMİŞ MİKROORGANİZMALARA (GDM) İLİŞKİN UYGULAMALAR DA YÖNETMELİK KAPSAMINDA DÜZENLENDİ

Biyogüvenlik Kanununa dayanılarak hazırlanan, gıda ve yem amaçlı genetik yapısı değiştirilmiş organizma (GDO) ve GDO'lu ürünler ile ilgili başvuru, değerlendirme, karar, ithalat, işleme, ihracat, etiketleme, izleme, piyasaya sürme, denetim ve kontrolüne yönelik yeni yönetmelik, 26 Eylül'den itibaren yürürlükte olacak şekilde Resmi Gazete'nin bugünkü sayısında yayımlandı.

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından hazırlanan yeni yönetmelik, gıda ve yem amaçlı GDO ve ürünleri ile ilgili başvuru, değerlendirme, karar, işleme, ambalajlama, etiketleme, muhafaza, depolama, taşıma, piyasaya sürme, ithalat, ihracat, transit geçiş, izleme, denetim ve kontrole, ithal edilecek veya yurt içinde geliştirilen GDO ve ürünlerinin araştırma, geliştirme ve kontrollü şartlar altında deneme çalışmalarına ilişkin hükümleri kapsıyor.

Genetiği Değiştirilmiş Mikroorganizmalar (GDM) ile ilgili başvuru, değerlendirme, karar, ithalat, ihracat, işleme, etiketleme, piyasaya sürme, izleme, denetim ve kontrol faaliyetleri ile kapalı alan faaliyetlerinin yürütüleceği laboratuvar, tesis gibi kapalı alan koşulları da yönetmelikle düzenleniyor. Önceki yönetmeliğe göre kurulan Bilimsel Komite, şimdiye kadar yaptığı toplantıda, maya ve yem katkısı olarak GDO'lu bakteri kütlesinin ithalatı konusunda uygun ''kanaat'' bildirmişti.

-KAMUOYUNU BİLGİLENDİRME ZORUNLULUĞU-

Yönetmelik uyarınca, bakanlık, insan, hayvan, bitki sağlığı ile çevrenin ve biyolojik çeşitliliğin korunması amacıyla yönetmelik kapsamına giren ürünler hakkında, tamamen veya kısmen toplatma, mülkiyetin kamuya geçirilmesi, ürünün mahrecine iadesi, faaliyetin geçici olarak durdurulması, ürünün imhası, piyasaya arzı, ticareti ve işlenmesinin yasaklanması gibi ihtiyati tedbirler dahil her türlü tedbiri alacak ve düzenlemeyi yapabilecek.

GDO ve ürünlerine ilişkin başvurular, başvuru dokümanları, bilimsel değerlendirme raporları ve kararlar, biyogüvenlik bilgi değişim mekanizması aracılığıyla kamuoyuna duyurulacak.

Araştırma ve geliştirme amacıyla ithal edilmek istenen GDO ve ürünleri dışında, yönetmelik kapsamındaki ürünler için gümrük idarelerince GDO'ya ilişkin ek bir belge aranmayacak.

GDO ve ürünlerinin araştırmaya yetkili kuruluşlarda sağlanması gereken standart ve koşullar ile izleme, denetim ve kontrol amaçlı analizleri yapacak laboratuvarlarda aranacak koşullar, Biyogüvenlik Kurulu (Kurul) tarafından belirlenecek.

-KANUNA DAYALI YASAKLAR-

Biyogüvenlik Kanunu ile GDO ve ürünlerinin, bebek mamaları ve bebek formülleri, devam mamaları ve devam formülleri ile bebek ve küçük çocuk ek besinlerinde kullanılması, onay alınmaksızın piyasaya sürülmesi, Kurul kararlarına aykırı olarak kullanılması veya kullandırılması ve genetiği değiştirilmiş bitki ve hayvanların üretimi yasaklanmıştı. Yönetmelikte de bu hükümler yer aldı.

-YURTİÇİ ARAŞTIRMALAR İÇİN BAŞVURU ŞARTI YOK

Yönetmelik kapsamında yer alan GDO ve ürünlerinin ilk ithalatından önce, içerdiği her bir GDO için gen sahibi veya ithalatçı, yurt içinde geliştirilen GDO ve ürünü için ise GDO'yu geliştiren veya gen sahibi gerçek ve tüzel kişiler tarafından TAGEM'e başvuru yapılacak. Başvurularda, başvurunun içeriğine ilişkin bilgiler ile GDO’nun ne amaçla kullanılacağı belirtilecek. GDO için birden fazla amaçla kullanım başvurusu yapılabilecek. Birden fazla amaçla kullanım için başvuru yapıldığında, her bir amaç için ayrı başvuru yapılmış sayılacak.

Yurt içinde yapılacak GDO ile ilgili araştırma ve geliştirme çalışmaları için başvuru şartı bulunmuyor. Ancak, araştırma ve geliştirme amaçlı yapılacak faaliyetin konusu ve sonucu hakkında bakanlığa bilgi verilecek.

Araştırma, geliştirme ve eğitim amaçlı ithal edilecek GDO ve ürünleri için Bakanlıktan izin alınacak. İzin için, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü'ne (TAGEM) başvurulacak ve TAGEM, izin işlemlerini 15 gün içinde tamamlayacak. İthal edilecek materyalin miktarı TAGEM tarafından belirlenecek. İthalatına izin verilen GDO ve ürünleriyle ilgili yurt içinde yürütülen araştırma ve geliştirme faaliyetinin sonuçları hakkında, tamamlanmasını takip eden 3 ay içinde bakanlığa bilgi verilecek.

Piyasaya sürülmek üzere yapılacak başvurularda, ayırt edici kimlik bilgileri, kullanım amacı ve kısıtlamalarla ilgili talep ve bu talebi destekleyen bilgi ve belgeler, GDO ve ürünlerinin geliştirildiği ülkede kullanım ve üretim koşullarını açıklayan bilgi ve belgeler, risk yönetimi ile ilgili bilgi ve belgeler, başvuru yapılan GDO ve ürünlerinin taşıma, muhafaza ve nakil koşullarına ilişkin bilgi ve belgeler de sunulacak.

Ayrıca, GDO ve ürünlerinin geliştirildiği ülkede çevreye serbest bırakılmasına, tüketim amacıyla piyasaya sürülmesine izin verildiğine, verilen iznin devam ettiğine, üretimine ve tüketimine devam edildiğine ve bakanlıkça belirlenen süreyle piyasada yer aldığına dair talep edilen belge de verilecek.

Alınan başvurular, TAGEM tarafından Kurula iletilecek. Kurul, başvuruyu en geç 90 gün içerisinde değerlendirerek sonucunu TAGEM'e gönderecek. TAGEM, 15 gün içerisinde başvuru sahibine sonucu bildirecek.

Kurul, yapılan başvuruları biyogüvenlik bilgi değişim mekanizması aracılığıyla duyuracak.

-DENEMELERDE ELDE EDİLECEK GDO VE ÜRÜNLERİ, TİCARETE KONU EDİLEMEYECEK-

Kanunda yer aldığı gibi, GDO ve ürünlerinin, ''insan, hayvan ve bitki sağlığı ile çevre ve biyolojik çeşitliliği tehdit etmesi, üretici ve tüketicinin tercih hakkının ortadan kaldırılması, çevrenin ekolojik dengesinin ve ekosistemin bozulmasına neden olması, çevreye yayılma riskinin olması, biyolojik çeşitliliğin devamlılığını tehlikeye düşürmesi, başvuru sahibinin biyogüvenliğinin sağlanmasına yönelik tedbirleri uygulamak için yeterli teknik donanıma sahip olmadığının anlaşılması'' durumlarında başvurular reddedilecek.

Deneysel amaçlı serbest bırakma başvurusu için ek bilgi ve belgeler istenecek. Deneysel amaçlı serbest bırakma kapsamında yürütülecek açık alan, sera ve laboratuvar koşulları ve çalışmalar süresince alınacak tedbirler ile uyulacak kurallar, Kurul tarafından belirlenecek.

Deneysel amaçlı serbest bırakma kapsamında ithal edilecek GDO ve ürünleri ile yapılacak denemeler sonucu elde edilecek GDO ve ürünleri, ticarete konu edilemeyecek.

Deneysel amaçlı serbest bırakma kapsamındaki denemeler, bakanlık tarafından görevlendirilen araştırma enstitüleri tarafından yürütülecek. Bu kapsamda, araştırma enstitüleri, ihtiyaç olması halinde, bakanlıktan izin almak kaydı ile üniversiteler ve TÜBİTAK ile işbirliği yapabilecek.

Denemeler ile ilgili usul ve esaslar kurul tarafından belirlenecek.

GDM'nin kontrollü şartlarda araştırma, geliştirme ve endüstriyel faaliyetlerin yürütüleceği kapalı alanların standartları, koşulları ve uyulacak kurallar da yönetmelikle belirlendi.

-ETİK DEĞERLENDİRME DE YAPILACAK-

Başvurulara ilişkin karar alma süresi, TAGEM tarafından başvuru sahibine yapılacak bildirimden sonra 270 günü geçemeyecek.

Her bir başvuru için, çevresel risk değerlendirmeyi de içeren risk değerlendirmesi, sosyo-ekonomik değerlendirme ve kurul tarafından gerekli görüldüğü hallerde ''etik değerlendirme'' yapılacak. GDO ve ürünleri ile ilgili yapılan başvurular hakkında risk değerlendirme komitesi, sosyo-ekonomik değerlendirme komitesi ile etik komite tarafından hazırlanan raporlar Kurula iletilecek.

Yönetmelikte ''etik değerlendirme'', ''GDO ve ürünlerinin çevreye serbest bırakılması ve kullanılmasının tüketiciler, kullanıcılar ve çiftçilerin etik değerleri üzerinde muhtemel etkilerini ve sonuçlarını belirlemek üzere yapılan değerlendirme'' olarak tanımlandı.

Kurul ve komiteler tarafından risk değerlendirmede kullanılmak üzere talep edilen her türlü bilgi ve belgeler ile laboratuvar, sera ve tarla testlerini içeren alan denemeleri, gıda analizleri, toksisite ve alerji testleri yanında gerekli görülen diğer testlerin sonuçları, başvuru sahibi tarafından temin edilecek.

-KAMUOYUNDAN DA GÖRÜŞ ALINACAK-

Deneysel amaçlı serbest bırakılması amaçlanan GDO'nun çevresel risk değerlendirmeyi de içeren risk değerlendirmesinde dikkate alınacak kriterler de yönetmelikte yer aldı. Buna göre, GDO'ların uzun vadede insan ve hayvan sağlığı ve çevrenin unsurları olan flora, fauna, toprak verimliliği, toprak organik madde yapısı ile gıda ve yem zinciri ve biyolojik çeşitlik üzerindeki kümülatif etkileri ile antibiyotik direnç genleri ile ilgili analiz sonuçları, GDO'nun değiştirilen özelliğinin ve GDO'nun kullanımının, muhtemel riskler bakımından GDO'suz eşdeğer ürün ile aynı şartlar altında mukayese edilmesi sonucu elde edilen veriler dikkate alınacak.

İnsan ve hayvan sağlığı ile çevre üzerindeki GDO ve GDO'nun kullanımından dolayı etkilerine ilişkin yeni bilgilerin ortaya çıkması durumunda, riskin değişip değişmediğinin ve risk yönetim planında değişiklik yapmaya gerek olup olmadığı ya da risk değerlendirmesinin yeniden yapılması yönündeki bulgular da değerlendirilecek.

Risk değerlendirme komitesi, sosyo-ekonomik değerlendirme komitesi ile etik komite tarafından hazırlanan raporlar, Kurul tarafından, biyogüvenlik bilgi değişim mekanizması vasıtasıyla kamuoyuna duyurulacak.

Kamuoyundan görüş alma ile ilgili usul ve esaslar kurul tarafından belirlenecek ve kurul, kamuoyu görüşlerini de dikkate alarak nihai kararını oluşturacak.

Kanuna uygun olarak kurul kararında yer alacak unsurlar, kurul kararının olumsuz çıkması halinde yapılacak işlemler yönetmelikte yer aldı. Kurul kararları Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girecek.

Her bir GDO'ya ilişkin Kurul tarafından verilen ayırt edici kimlik, bakanlıkça kayıt altına alınacak, kayıt altına alınan GDO'ya ilişkin belgeler başvuru sahibi ve bakanlık tarafından 20 yıl süreyle saklanacak.

-BASİTLEŞTİRİLMİŞ İŞLEM UYGULAMA ŞARTLARI-

GDO ve ürünlerinden kaynaklanabilecek herhangi bir riski olmayan ve insan, hayvan ve bitki sağlığı ile çevre ve biyolojik çeşitliliğe herhangi bir zararının bulunmadığı yönünde mevcut bilgiye ve daha önce yapılmış olan çevresel risk değerlendirmeyi de içeren risk değerlendirmesine dayanan başvurular için, sosyo-ekonomik değerlendirme sonuçları da dikkate alınarak Kurul tarafından basitleştirilmiş işlem uygulanmasına karar verilebilecek.

Basitleştirilmiş işleme başvurunun kabul edilmesi için; ''GDO ve ürünlerinin geliştirildiği veya tescil edildiği ülkede çevreye serbest bırakılmasına, tüketim amacıyla piyasaya sürülmesine izin verildiğine, verilen iznin devam ettiğine, piyasada yer aldığına, üretimine ve tüketimine devam edildiğine'' dair resmi belgelerin sunulması gerekiyor.

Ayrıca, gen kaynağı ile transfer edilen canlı organizmanın taksonomisi ve biyolojisinin biliniyor olması, GDO'nun insan, hayvan, çevre sağlığı ve biyolojik çeşitliliğe olabilecek etkileri hakkında yeterli bilgi bulunması, GDO'nun diğer canlı organizmalarla ilişkisi ile ilgili olarak kullanılabilecek daha önce yapılmış risk değerlendirmelerinden elde edilen olumsuz bir etki olmadığına dair bilginin mevcut olması, Transfer edilen genetik materyalin tanımlanması ve transfer edildiği canlı organizma içinde belirlenmesi için detaylı yöntem ve verilerin bulunması, daha önce yapılmış risk değerlendirmesi ve varsa sosyo-ekonomik ve etik değerlendirme sonuçlarının sunulması gerekiyor.

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı'nın hazırladığı Biyogüvenlik Kurulu Ve Komitelerin Çalışma Usul Ve Esaslarına Dair Yönetmelik, Resmi Gazete'de yayımlandı.

Biyogüvenlik Kurulu, uzmanlar listesi ve komitelerin oluşumu, çalışma usul ve esasları ile görev ve yetkilerin belirlendiği yönetmelik, Biyogüvenlik kurulu, uzmanlar listesi ve komitelerin oluşumu, çalışma usul ve esasları ile görev ve yetkilerine dair hükümleri kapsıyor.

Yönetmeliğe göre, Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO) ve ürünlerinin gıda, yem ve işleme amacıyla piyasaya sürülmesi ile GDO ve ürünlerinin deneysel amaçlı serbest bırakılmasına ve Genetik yapısı değiştirilmiş mikroorganizmaların (GDM) kapalı alanda kullanımına ilişkin başvuruların değerlendirilmesi ve bu Yönetmelikte belirtilen diğer görevlerin yürütülmesi için Biyogüvenlik Kurulu, Uzmanlar listesi, Komiteler oluşturulacak.

Görevlerini yaparken bağımsız olacak Kurul ve Komitelere hiçbir organ, makam, merci ve kişi emir ve talimat veremeyecek.

Kurul, yapılan her bir başvuru için ayrı bir komite oluşturacak ve bu komiteler her bir değerlendirmeyi ayrı yapacak.

Kanun kapsamındaki duyurular, kamuoyunun GDO ve ürünleri ile ilgili bilgilendirilmesi ve karar alma sürecine katılımı biyogüvenlik bilgi değişim mekanizması aracılığıyla yapılacak.

Kurul ve Komitelerin sekretarya hizmetlerini ve biyogüvenlik bilgi değişim mekanizmasını Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü (TAGEM) yürütecek.

Kurulun ve Komitelerin çalışmaları süresince ihtiyaç duyacakları bilgi ve belge talepleri bakanlık aracılığıyla karşılanacak.

Başvuruda verilen bilgilerin yeterli görülmemesi durumunda Kurul, başvuru sahibinden yeniden deney, test, analiz ve araştırma yapılmasını talep edebilecek.

Kurulun değerlendirme için talep ettiği çalışmaların masrafları başvuru sahibi tarafından karşılanmak kaydı ile uluslararası akredite kuruluşlara, Bakanlıkça belirlenmiş üniversitelere veya TAGEM aracılığıyla Bakanlık veya diğer Bakanlıklara bağlı araştırma enstitülerine yaptırılacak ve sonuçları Kurula bildirilecek.

-KURUL BAŞKANINI BAKAN BELİRLEYECEK-

Kurul Bakanlıkça dört, Çevre ve Orman Bakanlığınca iki, Sağlık Bakanlığınca bir, Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca bir ve Dış Ticaret Müsteşarlığınca bir üye olmak üzere Kanun kapsamına giren konularda en az 5 yıllık tecrübeye sahip olanlardan ilgili bakanlar tarafından belirlenen toplam dokuz üyeden oluşacak.

Bakanlıkça seçilecek üyelerden biri üniversitelerden, diğeri de meslek örgütleri tarafından gösterilen adaylar arasından seçilecek.

Kurul Başkanı, bakan tarafından belirlenecek.

Kurul Başkanı ve üyelerinin görev süreleri, göreve başladıkları tarihten itibaren 3 yıl olacak ve en fazla iki dönem için görevlendirilebilecek. Boşalan Kurul Başkanlığı ve üyeliklerine en geç bir ay içerisinde ilgili bakanlar tarafından yeni görevlendirme yapılacak.

Kurul üyesi olacaklar en az lisans düzeyinde yüksek öğrenim görmüş ve kanun kapsamına giren konularda en az 5 yıllık tecrübe sahibi olacak.

-KURULUN GÖREVLERİ-

Kurul, üniversitelerde ve TÜBİTAK'ta görevli öğretim üyeleri veya uzmanlar ile Kurul tarafından belirlenen alanlarda çalışanlardan, biyogüvenlik bilgi değişim mekanizması aracılığıyla müracaat edenler arasından yapılacak değerlendirmeyle uzmanlar listesini oluşturacak ve görev tanımlarını yapacak.

Her bir başvuru için, uzmanlar listesindeki kişilerden, değerlendirmeler için komiteleri oluşturacak, üyelerini seçecek ve görev tanımlarını yapacak olan Kurul, komitelerin belirlenen süreler içinde görevini tamamlamasını sağlayacak.

Kurul, değerlendirmeler için uyulacak esasları uzmanlar listesi üyeleri ve komitelerden görüş alarak belirleyecek, alınan başvurunun kabul edilmesi halinde yapılacak işlemleri, işlemlerin başlangıç tarihini ve başvuru ile ilgili diğer değerlendirmelerini, ek bilgi veya belge talebi nedeniyle geçen süre hariç, doksan gün içerisinde Bakanlığa bildirecek.

Kurul, GDO ve ürünleri ile bunlara ilişkin her türlü faaliyet sürecinde meydana gelebilecek kaza durumunda, çevre, biyolojik çeşitlilik, tarımsal üretim ve insan sağlığı üzerinde olabilecek zararların önlenmesine yönelik acil eylem planlarının hazırlanmasına esas teşkil edecek raporları komitelere hazırlatacak ve bakanlığa öneride bulunacak.

-ALINAN KARAR EMSAL TEŞKİL ETMEYECEK-

Her bir başvuru için ayrı karar alan kurulun aldığı bir karar, başka bir başvuru için emsal teşkil etmeyecek.

Kurulun karar alma süresi, her bir başvuru için aldığı kararın Bakanlık tarafından başvuru sahibine bildirilmesinden sonra başlayacak ve iki yüz yetmiş günü geçemeyecek.

Kurul, kararda belirtilen koşulların ihlali veya GDO ve ürünleriyle ilgili olarak herhangi bir riskin ortaya çıkabileceği yönünde yeni bilimsel bilgilerin ortaya çıkması durumunda, kararı iptal edebilecek.

Yönetmelikteki geçici maddeye göre, belirtilen risk değerlendirmesi ve sosyo-ekonomik değerlendirme ile ilgili masraflar Kurulun ilk toplantısında, yalnızca 2010 yılı için geçerli olmak üzere belirlenerek Bakanlık tarafından duyurulacak.

Yönetmelik 26 Eylül 2010 tarihinde yürürlüğe girecek.

Bu haber 1,538 defa okundu.