Hıdrellez geleneğine bağlı inançlar...

5 Mayıs 2010 21:43 tsi
Hıdrellez ne anlama geliyor? İşte Hıdrellez geleneğin tarihçesi ve kültürel özellikleri... Dr. Sabiha Nevin İslam anlatıyor.

Dr. Sabiha Nevin İslam'ın yazısı:

Hıdrellez, Hızır ve İlyas adlarından oluşan Arapça bir kelimedir. Hızır ve İlyas peygamberlerin buluştukları gün, ya da Hızır ve İlyas günü anlamındadır. Ayrıca; Türkçe sözlüklerdeki tanımlarda ise, kışın sonu sayılan mayısın ilk haftası başlayıp, kasım ayının 8 ine kadar süren altı aylık süre, 6 Mayıs’a rastlayan gün, şeklinde açıklanmaktadır.

Tevrat ve Kuran'ı kerime göre, Hızır ölümsüz bir insandır.Tevrat ve Kuran'da kıssaları bulunmaktadır, Her iki kutsal kitapta da anlatıldığı gibi; birden bire çıkıp birden bire kaybolmaları ile ünlüdür. En önemlisi de halklar tarafından zorda kalanlara yardım ettiğine inanılır. Hızır'ın ölümsüzlüğü, İskender ile aşçısı Andreas (İdris) efsanesine de dayandırılır.

Kaçan balığı yakalamak için suya dalan daha sonra da ab-ı hayatı bularak ölümsüzlüğe ulaşan aşçının öyküsü, Tevratta Yaşau ile ilya(İlyas) Kuran'da Musa ile Hızır'a mâl edilerek, anlatılır. Bu öykü Sümer mitolojisinde Gılgamış, ve Yunan mitolojisinde Glaukos efsaneleriyle bağlantılıdır.

İslâm inancında, Hızır; bilge ve ermiş bir zattır. Dahası Allah tarafından İslâm'ı korumakla görevlendirilmiştir. Kudüs'te oturur. Fakat, istediği zaman istediği yerde görünebilir. Kimi rivayetlere göre de İlyas peygamber ile de kardeştir biri karada biri de denizde Müslümanların koruyucusudur.

Tevrat'a göre İlyas Yahudi peygamberidir. (ki Müslümanlar, Kurani bilgi olarak adı geçen bütün peygamberleri Allah'ın dinini;sırasıyla tarihteki bütün kavimlere yaymak üzere gönderildiklerine iman eder) Elia, Eliyahhu ya da Eyeliah şeklinde yazıp söylenmektedir. Tevratta, ateşten bir atın üzerine binerek göğe çıktığına inanılır. Hem Tevrat hem de Kurani bilgi olan İlyas Peygamber, hak yolundan çıkanları ve puta tapan İsrailoğullarını doğru yola çekebilmek için, çeşitli hikmetler göstermiştir. Örneğin;önce kuraklığa neden olmuş, sonra da yağmur meleği ile işbirliği ederek, yağmur yağdırmıştır yani Hızır tasarımı ile ilgilidir. Her yıl baharda, 6 Mayısta Hızır ile buluşması kutlanır.

İslâmi Türk inanışına göre de ölümsüz olan Hızır ve İlyas peygamberler, 6 Mayıs günü buluşmuşlar, görüşmüşler, Hızır da baharın geldiğini ilân etmiştir. O günden beri de her yıl bu buluşma ve baharın gelişi kutlanmıştır. Yüzyıllardır süre gelen Hıdrellez geleneği, toplumumuzda bugün de yaşatılmaktadır. Kültürümüzün bir parçası olan Hıdrellez geleneğine bağlı inanç ve uygulamaları aşağıda sırasıyla örneklemeğe çalışacağım.

Geleneğin kaynağında yer alan, Hızır ve İlyas peygamberlerin adları; kişi ve yer adları olarak kullanılmaktadır. Hızır, İlyas, Hıdırlık, İlyaslı, İlyas-tepe vb.İnsan adı olarak kullanımlarında, bu iki peygamberin sahip oldukları koruyuculuk, yardımseverlik, kuvvetli inanç sahibi olmaları vb. sosyal değerler göz önünde bulundurulmaktadır. Dolayısıyla da, aile ve akrabalık gurubunun çocuktan ve gençten bekledikleri kişilik tipinin özellikleri de vurgulanmaktadır. Yöre ve yer adları olarak kullanımında ise, coğrafi özellikleri nedeniyle geleneğin temelinde yer alan deniz, kara ve bahar motifleri arasında sıkı bir bağ kurulmaktadır.

Örneğin: Anadolu'da Hıdırlık olarak adlandırılan yerler genellikle su (çay, dere ırmak, deniz vb)ve karanın yan yana olduğu ve baharın gelişinin bariz olarak görüldüğü yerlerdir. Ayrıca bu yerlerin varlığı ve temsil ettiği psiko-sosyal (taşıdıkları değerler, inançlar ve geleneksel ritüelleri) değerleri yörede yaşayanları rahatlatmaktadır. Toplum geleneğimizde samimiyetle Hızır Aleyhüselâm olarak adlandırılan ve insan üstü özellikleriyle düşünülen bu kişi; nur yüzlü, beyaz sakallı, yaşlı bir erkek olarak betimlenmektedir. Toplumumuzda eli açık, yardım sever kişilerle Hızır arasında açıklayıcı benzetmeler yapıla gelmektedir. Örneğin; Hızır gibi yetişti, Hızır gibi hazır ve nazır vb. deyimler ortaya çıkmış ve yaygınlaşmıştır.

 Türk toplumlarında; Hıdrellez Nevruz veya Bahar bayramı adı verilen kutlamalar, insanları birbirlerine yaklaştırmakta ve yeni yeni dostluklara neden de olmaktadır. Aynı zamanda birlik ve beraberlik duygularını pekiştirmektedir.

5 Mayıs'ı 6 Mayıs'a bağlayan gece, Hızır Aleyselam'ın insanlara iyilik ve mutluluk isteklerini (Allah'ın onayı ile) dağıtacağı, sorunları olanlara yardım edileceği inancı bir takım uygulamaları da beraberinde getirmektedir. Bazı sorunların çözümü için yardım istemek, dileklerde bulunmak en yaygın davranışlardır.

Yine bu gece, geleceğe yönelik kısmi bilgiler elde edileceğine inanılır. Örneğin:

Evdeki eşya ve yiyeceklerde meydana gelen ve nedenleri açıklanamayan garip olumlu değişiklikler, Hızır uğraması, Hızır vurması, Hızır gelmesi vb.durumlarla açıklanmaktadır. Örneğin: Baharda küpteki pekmezin taşması, tenekeler içindeki Yağ seviyesinin yükselmesi, kapı çarpması, açıklanamayan seslerin duyulması, vb. olaylar, Kayseri yöresinde örneğin; Hızır inancıyla açıklanır. Buna bağlı olarak, Hızır uğrayan evlerdeki insanların Allah'ın sevgili kulları ya da ermiş olabileceği şeklinde yorumlanır. Tersi durumlarda ise, Hızır'ın asla uğramayacağı kişiler olarak kabul edilir. Buraya kadar yaptığım açıklamalar ışığında; Hızır inancının toplumumuzda kültürel yönden canlılığını koruduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca kültürümüzün bir parçası olan bu geleneğin uzun yıllar devam edeceğine inanabiliriz.

Örnek ritüeller (uygulamalar): 5 Mayıs gecesi temiz bir odaya pişmiş ama mayalanmamış süt bırakılır, sabaha kadar beklenir. Eğer süt katılaşmış ise, Hızır uğradığına inanılır. Bu o ocağı(evi) onurlandırıcı bir olaydır. Ve o güne kadar bir türlü rast gitmeyen bir işinizin mayasız sütün tuttuğu gibi tutacağına, hayırla hal olacağına, muradınızın olacağına işaret kabul edilir.

Yine 6 Mayıs sabahı erkenden dışarı çıkıp çimenlerde yürümek, köprüden geçmek, hayırlara vesile olacak anlamındadır ve yaygın bir davranıştır.

Ayrıca, Kişi, istediği bir şeyin (muradının) şeklini (ev, araba, tarla, mal- mülk- eşya) Vb. çimenler üzerine çizer, böylece bu muradının gerçekleşmesi için dua eder,

- Yine 5 Mayıs akşamı ateş yakılır, çocuklar, gençler dilek tutarak ateşten atlar ertesi gün pikniğe gidilir.

- 5 Mayıs akşamı gül ağacının dibine fasulye gömülür, eğer sabaha kadar çimlenirse, tutulan dileğin gerçekleşeceğine inanılır.

- 5-6 Mayıs gecesi yeşil soğanın yapraklarından ikisi makasla eşitlenir, "sefam" "cefam" diyerek iki ayrı renkteki ipler, kesilen dallara bağlanır ve sabaha kadar hangisi daha fazla uzamış sa, o yılın sefayla veya cefayla geçeceğine inanılır.

Buna benzer ritüel örnekleri yörelere göre çeşitlenir.

Kaynaklar:

- Hançerlioğlu, sf.241-266/1977
- Güngör Kemal "Anadolu Hızır Geleneği ve Hıdrellez Törenleri"
- Gürtunca Hüseyin "Hızır ve İlas'ın buluştukları gün"
- Maden H.Ahmet; A.Ü.DTC. Fak. Sos. Ant. An. Blm. Dl. Öğr. Üyesi
- İslâm Ansiklopedisi

olay07.com
 
 
 
 

Bu haber 3,864 defa okundu.