Kanamalara karşı çobançantası

19 Ağustos 2009 14:51 tsi
İngiltere’de buzağıların bağırsaklarını temizleyici olarak; Amerika’da rahim düşmelerine karşı kullanılmıştır. Ülkemizde halk arasında kanama durdurucu ve kabızlık giderici olarak kullanılmaktadır.

Bazı bitkiler çok sık karşılaştığımız, her yerde yetişebildiği için bazen "değersiz" olarak nitelenir. Halbuki her ortamda yaşamayı başarabilen bu bitkiler bir o kadar da değerlidir. Çobançantası bu bitkilerden biridir. Kaldırım taşlarının araları, duvar dipleri gibi zor yaşam alanlarında yaşamayı başarabilmektedir.

Latince’de Capsella bursa-pastoris adıyla bilinir. (Capsa: Çanta, kese / Pastoris: Çoban)Türkçe'de “çobançantası, çıngırdaklıot, cıngıldaklıot, kuşkuşotu (Eskişehir, Sivas), kuş ekmeği, kuş mancası (Van), medik, acıgıcı (Kars), acıbici (Antalya), it pancarı, yayla pancarı, dağ marulu (Bodrum), kaya marulu, serçe gözü, kuşgözü, çıynak, çırnak, ayşecik” isimleriyle bilinir. Bütün dillerde birbirine yakın anlamlar ifade eden isimlendirmeler vardır; çoban ve kuşlarla ilgili isimlendirmerin ortak olduğu görülür.

Dünyada 200’den fazla türü olan çobançantasının ülkemizde 2 türü bulunur. (Capsella bursa-pastoris, Capsella rubella)

Dünyada tropik bölgelerin dışında geniş bir yayılış alanına sahip olduğu bilinmektedir. Ortaçağda kanamayı durdurduğu için kan bitkisi anlamına gelen “sanquinaria” diye anılmıştır. İrlanda’da cüzzam hastaları yardım toplarken çobancantasını kullanmışlardır.

Botanik özellikleri
Brassicaceae (hardagiller) familyasından 30-70 cm boylanabilen tek yıllık otsu bir bitkidir.
Yaprakları bütün, mızraksı, uzun saplıdır.

Çiçekler beyaz ve küçük olup sap uçlarında veya yaprak koltuklarında bulunur.

Ocaktan Aralık ayına kadar çiçeklenme devam eder. Her dönemde tohumların olgunlaşabildiği görülür.

Tohumları çok küçüktür; bir kapsülde 30 kadar tohum bulunur.

Ülkemizdeki çobançantası türleri
Capsella bursa – pastoris ( Tıbbi olarak kullanılacak tür bu türdür.)
Capsella rubella (Rubella kelimesi kırmızı anlamında bir kelimedir. Bu türün kesecik ve gövde sapı kırmızıdır, kesecikleri dar ve kalpsidir. Bu özellikleri ile diğer türden kolayca ayrılabilir.)

Yayılış alanları
İklim isteği açısından seçici olmadığı için birçok bölgede yetişir.
Yol ve tarla kenarları, işlenmemiş bahçeler, orman açıklıklarında ve çayırlık alanlarda doğal olarak yayılış gösterir.
Ülkemizde bütün bölgelerde yetiştiği görülür.
Anavatanı Avrupa ve Batı Asya’dır.

İklim isteği
İklim isteği yönünden seçici değildir. Tam güneş alan ya da yarı gölge alanlarda yetiştirilebilir.

Toprak isteği
Özel toprak isteği olmamakla beraber kaliteli drog elde edebilmek için killi ve verimli topraklarda yetiştirilmelidir.

Su isteği
Yaz aylarında haftada birkaç kez sulanmalıdır.

Hasat
Rozet yaprakları yeme amaçlı kullanılır. Yemek için kullanılacaksa rozet haldeyken toplanmalıdır.

Topraküstü kısmı çiçek açma zamanında; kökleri bitki tohum bağladıktan sonra hasat edilir.
Açık havada toplanmalı, hastalıklı bitkilerden (beyaz pas) drog toplanmamalıdır.

Kurutma
Bitki iyice temizlendikten sonra demetler halinde asılarak kuru, hava sirkülasyonu iyi olan ortamlarda gölgede veya 45 C ısılı özel kurutma fırınlarında kurutulur.

Kuru drog olgunlaşmamış çiçekli sap ve rozet yapraklardan oluşmalı; rengi açık yeşil veya koyu yeşil olmalı. Kokusu hafif; tadı acımtıraktır.

Verim
4,5 kg taze herbadan 1 kg kuru drog elde edilir.

Drog standartları
Nem: % 12
İnce ufalanmış kısımlar: % 5
Bozuk kısımlar: % 2
Diğer kısımlar: % 1
Diğer bitkiler: % 0,5
Muhafaza süresi: 1 yıl

Fitokimyasal maddeleri
480 kadar maddesi tanımlanmıştır.
“Tiramin, kolin, asetilkolin, vitamin c, bursin, diosmin, diosmetin arjinin, sinigrin, metionin, bursikasit, glukonagin, glukozamin, uçucu yağ (kafur)” önemli etken maddelerindendir.

Bursin alkoloidini Fransız kimyager Bombelon bulmuştur.

Tohumlarında ve köklerinde sabit yağ bulunur. Sabit yağ önemli esansiyel yağ asitlerince oldukça zengindir. Ülkemizdeki çobançantalarının sabit yağ içerikleri Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi tarafından araştırılmıştır.

Geleneksel tıbbi kullanımı
Çiçekli topraküstü kısımları (Bursae pastoris herba) tedavide kullanılır.

Hipokrat kadın hastalıklarına karşı önermiştir. Hienonymus Bock (1498 – 1554) kanama durdurucu özelliğinden bahsetmiştir. Nicholas Culpepar ergotizm (= kutsal ateş, St. Antony’s Fire) hastalığına, kulak uğuldamasına ve özellikle baştakiler olmak üzere iç ve dış yaralara karşı kullanımını tavsiye etmiştir. Lewis (1761) Materia Medica adlı eserinde sıkıştırıcı olarak tanımlamıştır.

İngiltere’de buzağıların bağırsaklarını temizleyici olarak; Amerika’da rahim düşmelerine karşı kullanılmıştır.

Ülkemizde halk arasında kanama durdurucu ve kabızlık giderici olarak kullanılmaktadır.

Tıbbi kullanımı
ESCOP ve Komisyon E monograflarını yayınlamıştır.
Aktiviteleri
Ağrı kesici, antibakteriyel, antitümör, kanama durdurucu, tansiyon düzenleyici, idrar arttırıcı, bağırsak yumuşatıcı, doğum kolaylaştırıcı, adet düzenleyici
Endikasyonları
Aşırı ve düzensiz adet kanamaları, miyom, rahim düşmesi, akciğer ve özellikle böbrek kanamaları, mesane kanaması, burun kanaması, doğum sonrası kanamalar, kalp ritim bozukluğu, ülser, iltihaplı hastalıklar, yüksek – düşük tansiyon, iktidarsızlık, kısırlık, yüzeysel kas hastalıkları, cilt kırışıklıkları, kas erimesi, kronik ishal, kabızlık, romatizmal ağrılar, dizanteri, katarakt, varis

Bileşimindeki bazı etken maddelerin belli başlı etkileri

Arjinin: Antidiyabetik, antihepatik, iktidarsızlık, kısırlık, afrodizyak, sperm gelişim düzenleyici, tansiyon düşürücü, beyin koruyucu
Asetilkolin: Hipotansif, peristaltik kasılmalar iyileştirici, spazmolitik, antitaşikardik, damar genişletici, idrar söktürücü
Bursin, bursik asit: Kanama durdurucu
Diosmetin: Antiviral, antimutajenik, kanser önleyici
Diosmin: Antikanser, hücreleri koruyucu, ülser, şeker düşürücü, antioksidan, hemoroit, iltihap dağıtıcı, damar güçlendirici
Glukozamin: Artrit
Metionin: Egzamaya karşı, karaciğer koruyucu, parkinson önleyici, kusturucu, kanser önleyici, antioksidan
Sinigrin: Mutajenik, kanser önleyici, pestisit, larva öldürücü
Tiamin: Ağrı kesici, alzheimera karşı, gastrit, uçuklara karşı, beriberi, pestisit, insektisit
Tiramin: Tansiyon düşürücü, kalp güçlendirici, pestisit, insektisit
Kolin: Alzheimera karşı, diyabete karşı, depresyona karşı, tansiyon dengeleyici, karaciğer koruyucu

Dozaj
İnfusyon (demleme): 1 - 4 gr / 150 ml su / 15 dakika / günde 3 defa
Tentür: % 25 / 1:1 (1 kısım drog, bir kısım çözücü / gr:ml) / 4 ml (150 ml suya 20 - 30 damla)
Kullanım süresi: 4 - 8 hafta

Yan etkileri
İzotiyosiyanatlar taşıdığından tahriş edicidir.
Uzun süren ve doz aşırı kullanımının tansiyon, kalp ve tiroit hastalıklarının tedavisinde sedatif etkiyi arttırarak beklenmeyen sonuçlar verebildiği rapor edilmiştir. Bu sebeple tavsiye edilen zaman ve doza dikkat edilmelidir.
Gebelik ve emzirme döneminde kullanılmamalıdır.

Diğer kullanımları
Organik tarımda ot öldürücü ve böcek öldürücü olarak müstahzarları kullanılır. Yarım kg tohumun 10 milyon larvayı öldürdüğü rapor edilmiştir.
Yaprakları rozet haldeyken yemeği yapılır; salatalara katılır.

Reçeteler
Aşırı ve düzensiz adet kanaması
Normal başlama zamanından 10 gün önce, günde 2 bardak çayı içilir. Ergenlik dönemi kanamalarında da kullanılabilir.
Burun kanamaları
İnfusyonu ılık olarak buruna çekilir
Böbrek kanamaları
Atkuyuruğu ile eşit oranda hazırlanan karışımı günde 2-3 bardak içilir.
Durdurulamayan kanamalar
İnfusyonu ile bölge kompres yapılır; çayı veya tentürü içilir.
Menapoz
4 hafta boyunca günde 2 bardak çayı içilir. 3 hafta ara verildikten sonra tekrar devam edilir.
Meme şişlikleri
Bitki lapa haline getirilir. Lapayla şişlik olan kısma kompres yapılır.
Tansiyon dengeleyici
Tansiyon normale dönünceye kadar günde 2 bardak çayı içilir.
Kas rahatsızlıkları
Rahatsız olan kaslara çobançantası tentürü ile masaj uygulanır; günde iki bardak çayı içilir.

Nazım Tanrıkulu
Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Teknikeri

bitkisandığı

Bu haber 1,714 defa okundu.