Mate çayı zayıflatır mı?

27 Haziran 2011 15:03 tsi
Prof. Dr. Erdem Yeşilada bu sorunun cevabını veriyor...

Bir Güney Amerika bitkisi olan Mate’nin yapraklarından sıcak suyla hazırlanan çay ya da soğuk suyla hazırlanan içecekler (chimarrao, terere) artık sadece Güney Amerika halkları arasında değil, ülkemiz de dahil tüm dünyada yaygın bir kullanıma sahip. Bileşiminde bulunan polifenolik (kateşinler) ve fenolik (klorojenik ve kafeik asitler) maddelerin oranı çok yüksek (yüzde 80), ayrıca kafein (yüzde 8), teobromin (yüzde 2) ve saponinler taşıyor. Yani bildiğimiz çay ya da kahve gibi kafein içeren içeceklerden çok daha yüksek kafein oranına sahip. Yüksek fenolik içeriğine bağlı olarak antioksidan etkisi ön plana çıkarılıyor; kalp krizi riskini azaltıcı, DNA hasarına karşı koruyucu etkileri deneysel olarak da ortaya konulmuş. Ancak sanırım ülkemizde popüler olmasının nedeni deneysel olarak da ortaya konulan yağ yakıcı (termojenik) ve şişmanlamayı önleyici (antiobesite) etkileri. Nitekim geçtiğimiz dönemlerde çok popüler olan ‘Beşibir yerde’ zayıflama çayının bileşenlerinden biri olarak dikkatleri çekmişti.

Brezilyalı araştırmacılar tarafından yürütülen çalışmalarda deney hayvanlarına önce iki ay süreyle sadece yüksek yağ içerikli besin verilerek lipit değerleri yükseltilmiş. Ardından da iki ay süreyle yüksek yağ içerikli besinle birlikte mate özütü uygulanmış. Yapılan analizlerde hayvanların şişmanlamasının belirgin bir şekilde önlendiği, yüksek yağ içerikli besin verilirken artan serum trigliserit, kötü kolesterol (LDL) seviyelerinin belirgin bir şekilde düşürüldüğü ve iyi kolesterolün (HDL) yükseltildiği tespit edilmiş. Mate verilen hayvanlarda karaciğer yağlanmasının da belirgin bir şekilde azaldığı görülmüş. Yapılan deneysel (in vitro) çalışmada mate özütünün ince bağırsakta besinlerle alınan yağları parçalayarak emilimini sağlayan “pankreatik lipaz” enzimininin etkisini baskıladığı gözlenmiş. Dolayısıyla matenin zayıflatıcı özelliğinin bu enzim üzerindeki muhtemel etkisine bağlı olabileceği düşünülüyor. Nitekim klinik uygulamalarda da kan lipit değerlerinin düştüğü bildiriliyor.

Aynı grup tarafından yürütülen bir başka çalışmada ise yüksek yağ içerikli besinle birlikte mate özütünün üç ay boyunca uygulanmasıyla şişmanlıkta rol oynayan leptin, adiponektin gibi 11 kadar genin ekspresyonunu belirgin bir şekilde azaltmış. Yani matenin etkisi sadece yağ yakıcı bir etkiyle sınırlı değil. Şişmanlamamıza neden olan genler üzerinde de etkili olabilir. 

Kanser yaptığı iddia ediliyor

Mate yapraklarının sağlık için yararlarını ortaya koyan bu deneysel ve klinik bulgulara karşılık bazı Güney Amerika toplumlarında yürütülen bazı epidemiyolojik saha çalışmalarının sonuçlarına bakılarak sıcak mate çayı tüketimiyle ağız-yutak kanserleri arasında bir ilişki bulunabileceği şüphesi ortaya atılmış. Ancak bu iddialara net bir açıklama getirilemiyor. Sadece sıcak içilen mate çayı için yapılan bu gözlemlere dayanılarak yeni yayımlanan değerlendirme çalışmalarında riskin, çayın sıcak olarak içilmesinin yol açtığı ağız-yutak mukozası harabiyetine bağlı olabileceği yorumuna yer veriliyor. Diğer taraftan mate yapraklarının Güney Amerika’da çok yüksek miktarlarda tüketildiği, Uruguay’da kişi başına yıllık tüketilen miktarın sekiz kilogram olduğu bildiriliyor. Basit bir hesapla bu ülkelerde ortalama günde 25-30 bardak mate çayı tüketildiğini tahmin ediyorum. Dolayısıyla kaynar mate çayının bu kadar yüksek miktarlarda tüketilmesi diğer bir etken olabilir. Mevcut çalışmalarda bu hususun değerlendirilmeye alınmamış olması önemli bir eksik kanımca. 25-30 yıl kadar önce taşıdığı kateşinler nedeniyle içtiğimiz çay için de kansere yol açtığı iddiaları ortaya atılmış ancak sonrasında yapılan çalışmalarda özellikle yeşil çay ve temel kateşin bileşeni epigallokateşin gallatın bazı kanserlerden koruyucu rolü bulunduğu bildirilmişti. Sonuç olarak aşırı miktar ve aşırı sıcaklıkta herhangi bir ürünün tüketilmesiyle de bu tür riskler kaçınılmaz olabilir.

Prof. Dr. Erdem Yeşilada/ Star
eyesilada@yeditepe.edu.tr
 

Bu haber 1,868 defa okundu.